Ciąża jest szczególnym okresem w życiu kobiet, który wymaga specjalnego podejścia żywieniowego. Dla zdrowia matki, a przede wszystkim dla rozwijającego się płodu odpowiedni sposób żywienia ma niebagatelne znaczenie. Niedobór składników odżywczych może przyczyniać się do powstania wad rozwojowych u noworodka, a w skrajnych przypadkach może skutkować nawet poronieniem. Równie ważne dla rozwoju płodu jest zapewnienie właściwej kaloryczności diety. W poniższym artykule przedstawiliśmy krok po kroku jak obliczyć zapotrzebowanie kaloryczne w ciąży.
Ile kalorii powinny spożywać kobiety ciężarne?
Pierwszym krokiem jest określenie zapotrzebowania kalorycznego dla kobiet niebędących w ciąży.
Instytut Żywności i Żywienia opublikował normy żywienia dla populacji polskiej. Na podstawie tego opracowania można zauważyć, że kaloryczność diety kobiet niebędących w ciąży różni się w zależności od wieku, masy ciała i aktywności fizycznej.
Dla przykładu, kobiety w wieku 19-30 lat, o masie ciała 55 kg, o stosunkowo niskiej aktywności fizycznej powinny spożywać codziennie 1800 kcal. Dla porównania, kobiety w tym samym wieku i o tej samej aktywności fizycznej ale wyższej masie ciała – 65 kg – powinny dostarczać już 2050 kcal/dzień. Tabele zapotrzebowania kalorycznego dostępne są pod niniejszym adresem: https://ncez.pl/upload/normy-net-1.pdf.
Kaloryczność diety można obliczyć na podstawie prostego wzoru
Zapotrzebowanie kaloryczne można obliczyć samodzielnie korzystając ze wzoru Harisa-Benedicta. Wzór ten pozwala na obliczenie podstawowego zapotrzebowania ustroju na energię dla zapewnienia podstawowej przemiany materii (PPM). Wygląda on następująco:
Zapotrzebowanie na energię (E) = 655,1 + (9,567*M) + (1,85*W) – (4,68*L)
gdzie: M – to masa ciała (kg), W – wzrost (cm), L – wiek (lata)
Jednak dla uzyskanego wyniku należy „doliczyć” jeszcze aktywność fizyczną – wówczas obliczymy całkowitą przemianę materii (CPM), czyli całkowite zapotrzebowanie organizmu na energię. Aby to zrobić należy pomnożyć otrzymany wynik przez tzw. współczynnik aktywności fizycznej (PAL), którzy przyjmuje wartości z zakresu 1,0 – ok. 2,0. Im wyższa aktywność fizyczna, tym wyższa wartość PAL.
Dla przykładu, jeżeli mamy do czynienia z osobą o umiarkowanej aktywności fizycznej i na podstawie wzoru Harisa-Benedicta wyliczyliśmy PPM na poziomie 1500 kcal, to należy tą wartość przemnożyć przez ok. 1,3 (1500 * 1,3) i wtedy otrzymamy CPM = 1950 kcal.
Kobiety ciężarne wymagają dodatkowej energii
Jak wcześniej wspomniano, dostarczenie odpowiednich ilości kalorii jest niezbędne do prawidłowego wzrostu płodu. Szacuje się, że podczas ciąży, organizm kobiety zużywa dodatkowo ok. 75 000-80 000 kcal. Biorąc pod uwagę średni czas trwania ciąży, wynika z tego, że wymagane jest zwiększenie kaloryczności diety o ok. 300 kcal/dzień. Jednak warto podkreślić, że zapotrzebowanie na energię u kobiet będących w I trymestrze ciąży jest takie samo, jak u kobiet niebędących w ciąży. Wartość energetyczną diety należy zwiększyć dopiero w II trymestrze ciąży. Zgodnie z opublikowanymi normami żywienia, kobiety w II trymestrze ciąży powinny spożywać 360 kcal więcej. Niezbędne jest również spożywanie dodatkowych ilości energii w III trymestrze ciąży. Zaleca się wówczas zwiększyć kaloryczność diety o 475 kcal.
Zapotrzebowanie kaloryczne diety kobiet ciężarnych (jak i wszystkich inny osób) pokrywane jest poprzez spożycie odpowiednich ilości białek, tłuszczów i węglowodanów. W przypadku kobiet w ciąży, zaleca się, aby węglowodany dostarczały ok. 45-64% energii, tłuszcze – 20-35%, zaś pozostałą ilość powinno stanowić białko. Przeciętnie jest to ok. 1,1 g białka/kg masy ciała/dzień. Jeżeli kobieta ciężarna waży 50 kg, wówczas powinna dostarczać średnio ok. 55 kg.
Podczas ciąży należy monitorować przyrost masy ciała
Jak wiadomo, w trakcie ciąży następuje przyrost masy ciała. Minimalny wzrost masy ciała podczas ciąży wynosi ok. 8 kg, co odpowiada rozwojowi płodu, łożyska, zwiększeniu objętości płynu owodniowego i przystosowania tkanek matki do ciąży (np. wzrostu macicy, piersi i zwiększenia objętości krwi).
Zbyt niskie spożycie energii przez kobiety ciężarne powoduje, że energia jest uwalniana z zapasów tkanki tłuszczowej matki. Jeżeli tak się stanie, wówczas następują zmiany w ustroju, takie jak: ketonemia (wzrost stężenia ciał ketonowych we krwi), zwiększone wydalanie azotu z moczem i zmniejszone wytwarzanie glukoneogennych aminokwasów. Te fizjologiczne zmiany (a w szczególności ketonemia) mogą być przyczyną nieprawidłowego wzrostu płodu i prowadzić do opóźnionego rozwoju neuropoznawczego.
Całkowity przyrost masy ciała podczas ciąży uzależniony jest od obliczonej wartości wskaźnika masy ciała (ang. body mass index) BMI dla kobiet przed ciążą. Wzór na BMI wygląda następująco:
BMI = masa ciała (kg) / wzrost2 (m)
Uważa się, że wartość BMI w normie mieści się w przedziale 18,5-24,99. BMI poniżej 18,5 oznacza niedowagę i wychudzenie. Z kolei wartości równe i większe niż 25,0 wskazują na nadwagę (25,0-29,99) lub otyłość (>30,0).
Wytyczne dotyczące przyrostu masy ciała kobiet ciężarnych są następujące:
- U kobiet ciężarnych o BMI <18,5 (niedowaga) powinien nastąpić wzrost masy ciała o 12,5-18,0 kg
- U kobiet ciężarnych o BMI 18,5-24,99 (norma) optymalny wzrost masy ciała to 11,5-16,0 kg
- U kobiet ciężarnych o BMI 25,0-29,99 (nadwaga) zaleca się wzrost masy ciała o 7-11,5 kg
- U kobiet ciężarnych o BMI >30,0 (otyłość) powinien nastąpić wzrost masy ciała o 5-9 kg
Wspomniane zalecenia oznaczają, że kobiety, które tuż przed ciążą miały nadwagę lub otyłość powinny unikać zbyt wysokiego przyrostu masy ciała w trakcie ciąży. Dietetycy zalecają, aby kobiety ciężarne monitorowały swoją masę ciała co najmniej raz w miesiącu. Przy okazji warto też podkreślić, że odchudzanie podczas ciąży jest zabronione.
Powyższe rekomendacje mają istotne znaczenie dla kobiet ciężarnych. Dlaczego? Zbyt wysoka masa ciała podczas ciąży może być przyczyną m.in.:
- Spontanicznych poronień
- Wad wrodzonych płodu i noworodków
- Rozwoju cukrzycy i nadciśnienia u kobiet ciężarnych
Z kolei niedowaga kobiet ciężarnych może doprowadzić do porodów przedwczesnych, niskiej masy urodzeniowej noworodków i opóźnionego rozwoju wewnątrzmacicznego.
Kaloryczność diety w ciąży mnogiej
Warto też wspomnieć, że nieco inaczej wyglądają zalecenia w przypadku ciąży mnogich. Wówczas przyrost masy ciała powinien być wyższych w porównaniu do tego wyżej opisanego i powinien wynosić:
- Kobiety z niedowagą: +17-25 kg
- Kobiety z prawidłową masą ciała: +17-25 kg
- Kobiety z nadwagą: 14-23 kg
- Kobiety z otyłością: 11-19 kg
A co z kalorycznością diety u kobiet w ciąży mnogiej? Przyjmuje się, że na każde następne dziecko należy spożywać dodatkowo ok. 150-300 kcal/dzień. W rzeczywistości jest to łącznie, średnio 2500-3000 kcal/dzień.